Duygulara Dayanmayan Alım Satım｜Disiplin ve Sistematizasyon (Otomasyon & EA Kullanımı)

Alım satımda kaybetmenin başlıca nedeni “yöntemin kendisi” değil, “duygulara yenilen uygulama”dır. Hatta insan beyninin alım satımda kaybetmeye eğilimli olacak şekilde “programlandığını” söylemek abartı değildir. Bu duygusal engeli aşmadıkça, piyasada uzun süre istikrarlı biçimde kazanmak mümkün değildir. Bu yazıda, duyguların alım satıma nasıl etki ettiğini somut mekanizmalarına ayırarak inceleyecek ve çözüm yollarını (yerine koyma davranışları / sistematizasyon・otomasyon) açıklayacağız.

---

İnsanın duyguları “doğal olarak kaybetmeye” ayarlı (Kayıptan Kaçınma ve Kesinlik Etkisi)

Bizler aynı 100 birim için, kazanç sevincinden çok kayıp acısını daha yoğun hissederiz. Davranışsal iktisadın klasik bulguları (Beklenti Teorisi), değer yargılarının “referans noktası (içinde bulunulan durum)”dan itibaren kâr/kayıp olarak verildiğini ve kayıpların kazançlardan daha ağır bastığını gösterir. Tipik olarak, kesin kâr varken riski kaçınma (riskten kaçınma), kesin kayıp varken ise riski tercih etme (risk arayışı) davranışıyla özetlenen kesinlik etkisi gözlenir. Örneğin “kesin 100 kazanmak” ile “%50 olasılıkla 200 kazanmak” arasında ilki; “kesin 100 kaybetmek” ile “%50 olasılıkla 200 kaybetmek” arasında ise ikincisi daha çok seçilir. Bunun nedeni aynı tutardaki kaybın, kazanca göre daha ağır hissedilmesidir.

Ayrıca Nobel tarafından yapılan popüler açıklamalarda da, kayıp acısının kazanç sevincinin yaklaşık 2 katı olduğu ima edilir; yazı-tura örneğinde “20 dolar kaybetme ihtimali varsa, kazanç tarafının 40 doların üstünde olması gerekir” şeklinde anlatılır. Literatür özetlerinde de “Losses loom larger than gains (kayıplar kazançlardan daha büyük görünür)” ifadesi sürekli teyit edilmiştir.

Alım satıma nasıl yansır? (Temel mekanizma)

• Kayıbı kabullenmeme → zarar kes gecikir: Referans noktasının altına inince, kesin kaybı onaylamamak için stopu kaldırma/averaj gibi davranışlara kayılır (kayıp bölgesinde risk arayışı).
• Kârı çabuk cebe atma → kârı büyütememe: Küçük gerçekleşmemiş kârı garantiye alma arzusu erken kâr almayı tetikler (kâr bölgesinde riskten kaçınma). Sonuç: küçük kâr–büyük zarar dağılımı, kâr faktörü (Profit Factor, PF) ve risk/ödül oranını (Risk-Reward, RR) bozar.

Sonuç: Duygular bizi “kaybetme yönüne” çeker — bu yüzden yöntemden çok uygulama tutarlılığı belirleyicidir. Hissetseniz de davranışı değiştirmeyecek bir sistematizasyon gerekir.

---

Tipik 7 Duygu Tetikleyicisi (Belirti → Karşı Eylem)

Önceki bölümdeki “kayıptan kaçınma ve kesinlik etkisi” dışında da birçok duygu devreye girer.
Bir trader olarak siz de muhtemelen aşağıdakileri yaşadınız; çünkü belirsizlik karşısında böyle hissetmek doğaldır.
Bu duygular da alım satımın beklenti değerini düşürür.

1) FOMO (Fırsatı Kaçırma Korkusu)

① Sahne: Fiyat hızla ivmelenir, ekran hızlanır.
② İç ses: “Gidiyor… şimdi girmezsem bir daha gelmez!”
③ Kayıp kalıbı: Tepeden alma → ivme durur → ters dönüş → anlık zarar (küçük kâr, büyük zarar)
④ Yerine koyma eylemi: “Sadece bir sonraki mum açılışında geçerli” / kırılma sonrası sadece pullback’e limit
⑤ Sistematizasyon: Kırılma algıla → alarm → bir sonraki mum açılışında piyasa (EA/IFD). Manuel piyasa tuşunu kullanma.
⑥ KPI: Giriş fiyatı sapması (ideal girişe göre), FOMO etiketli işlemlerin ortalama R’si

2) Kayıptan kaçınma (zararı kesmeyi reddetme)

① Sahne: Ters yönde gidiyor. “Biraz beklerse döner” diye grafik yaklaştırılır.
② İç ses: “Daha kesin değil. Fitille döner. Şimdi kesersem ‘kaybı onaylamış’ olurum…”
③ Kayıp kalıbı: Stop kaldırma → averaj → gerçekleşmemiş zarar kartopu (hesap çöküşünün baş nedeni)
④ Yerine koyma eylemi: İlk stop sabit / “1 tik ters giderse lot ekleme YASAK” taahhüdü
⑤ Sistematizasyon: Emirle eşzamanlı OCO stop. Stop mesafesi/lot hesap × %0,5–1,0 tablosundan otomatik hesap.
⑥ KPI: Stop uyum oranı, ortalama zarar R’nin oynaklığı (std. sapma)

3) Onaylama yanlılığı (işine gelen kanıt toplama)

① Sahne: Pozisyon aldıktan sonra X (eski Twitter) ve haber taraması; “kendi yönünü” destekleyen içerik aranır.
② İç ses: “Ünlü trader da aynı bakıyor. Demek doğru yoldayım.”
③ Kayıp kalıbı: Aleyhte mum formasyonu/hacim/veriyi görmezden gelme → çıkış gecikir
④ Yerine koyma eylemi: Önceden zorunlu “olumsuz koşullar kontrol listesi” (ör. yakın tepe dönüşü, hacim, osilatör uyumsuzluğu)
⑤ Sistematizasyon: Tüm kutucuklar ✅ değilse emir düğmesi pasif (EA GUI/form)
⑥ KPI: Olumsuz koşul varken kaçınma oranı, yok sayılan işlemlerin ortalama R’si

4) Aşırı özgüven (seri kazanç sonrası)

① Sahne: 2–3 seri kazanç, gün sonu P/L yüksek artı.
② İç ses: “Bugün piyasayı okuyorum. Bir de lotu iki kat basalım.”
③ Kayıp kalıbı: Aşırı lot → ortalama zarar büyür → tek hatada günün kârını iade
④ Yerine koyma eylemi: “Seri kazançta lot sabit / hatta -%20 azalt” kuralı
⑤ Sistematizasyon: Gün artıda → lotu otomatik küçült. Günlük +2R’de EA yeni emirleri durdursun.
⑥ KPI: Seri kazançtan sonra işlemlerin ortalama R’si, seri sonrası DD derinliği

5) İntikam işlemi (geri alma dürtüsü)

① Sahne: Art arda zarar. Sinir tavan.
② İç ses: “Bu benim hatam değildi. Bir sonraki darbeyle geri alırım. Hemen gir!”
③ Kayıp kalıbı: Kanıt çıtasını düşürüp frekans ve lotu büyütme → zarar büyür
④ Yerine koyma eylemi: “Günlük azami kayıp (örn. -2R) olunca hemen bitir” / “3 seri kayıpta bitir”
⑤ Sistematizasyon: EA, zarar R sayacını izler → eşik gelince yeni emir düğmesini kilitler
⑥ KPI: Günlük -2R’e ulaşma sayısı, eşik sonrası “kural dışı” yeni emir sayısı (hedef 0)

6) Aşırı işlem (pozisyonsuz kalma kaygısı)

① Sahne: Yönsüz bant. Alarm çalmıyor.
② İç ses: “Bugün ‘hiçbir şey yapmadım’ olmasın. Ufaktan bir şey alayım.”
③ Kayıp kalıbı: Zayıf gerekçeli sık giriş → spread/komisyon kaybı
④ Yerine koyma eylemi: “Günlük azami işlem sayısı” ve “zaman dilimi beyaz listesi”
⑤ Sistematizasyon: Zaman filtresi (örn. Londra açılışı/NY çevresi), azami sayıya ulaşınca durdur
⑥ KPI: İşlemsiz gün oranı, üst sınıra ulaşılan günlerin beklenti değeri

7) Haberlere aşırı tepki (etkinlikle dürtüsel alım satım)

① Sahne: Yüksek etkili veri öncesi dakikalar, söylentiler uçuşur.
② İç ses: “Bu CPI sürpriz olabilir. Şimdi girersem büyük olur.”
③ Kayıp kalıbı: Veri slippage’i → aleyhte gerçekleşme → ani dönüş ile zarar
④ Yerine koyma eylemi: “Yüksek etkili veri öncesi/sonrası 30 dk yeni emir YASAK / pozisyon yarı kâr al ya da tamamen çık”
⑤ Sistematizasyon: Ekonomik takvimi EA’ya okut, yasak penceresini otomatik uygula
⑥ KPI: Veri çevresinde yeni emir 0 olma oranı, veri kaynaklı işlemlerin PF’si

---

Neden “duygular” en büyük düşmandır?

Kısaca, avantajı (edge) olan bir yöntem bile, duyguların çektiği “uygulama sapması” yüzünden beklenti değerini kaybeder. Piyasa belirsizdir ve ödül gecikmeli/rastgele gelir. İnsan kararları “kısa vadeli acıdan kaçınma” ve “kesinliği abartma” yanlılıklarıyla küçük kâr–büyük zarar, yetersiz dağılım, aşırı lot, kural ihlaline kayar.

1) Beklenti değeri “küçük uygulama sapmalarıyla” bozulur

Beklenti değeri = kazanma olasılığı × ort. kâr − kaybetme olasılığı × ort. zarar. Duygu girince üç küçük sapma birikerek negatif sürüklenme yaratır:

• Giriş gecikmesi: Korku → bir tempo geç → avantajlı fiyat kaçar, ort. kâr küçülür
• Erken kâr al: Kesinlik arzusu → risk/ödül oranı (Risk-Reward, RR) bozulur
• Zararı ertele: “Döner” diye stopu kaldırma → ort. zarar büyür

Bu üçü az miktarda bile olsa, PF (kâr faktörü, Profit Factor, PF) 1.2 → 1.0 altına iner ve görünürde avantajlı yöntem gerçekte sıfır/eksiye döner.

İlgili yazı: Alım satımda beklenti değeri nedir? Kazanma oranı × kâr/zarar oranıyla “sürdürülebilir” temel rehber

2) Çekilme (DD) duygu sarmalı yaratır

Seri kayıp ve DD, özgüven zedelenmesi → kural dışına izin → daha derin DD sarmalını tetikler:

• Öz yıkımı erteleme: Zarar kesmek = kendini inkâr gibi gelir → kesin zararı erteleme (kayıptan kaçınma)
• Anlam aşırılığı: İşine gelen kanıt toplama (onaylama yanlılığı) → çıkış gecikir
• Geri alma dürtüsü: İntikamla lot/frekans artışı → hesap çeşitlenmesi düşer

Sonuçta, kazancı belirleyen yöntemin avantajı değil, psikolojik dayanıklılıktır.

İlgili yazı: Drawdown (DD) nedir? Güvenli bölge ve tolerans hattı

3) Zaman ufku uyumsuzluğu: kısa vadeli acı vs. uzun vadeli kâr

İnsanlar kısa vadeli acıya (zarar/gerçekleşmemiş zarar) daha güçlü tepki verip uzun vadeli beklenen getiriyi küçümser. İstatistiksel olarak avantajlı sistemler bile kısa vadede dalgalanır. Bu dalgaya dayanamayınca en kötü anda sistem değişimi — yani “stratejiyi stoplamak” olur.

4) Fizyolojik tepki kararı eğer (beden → karar)

Kalp atışı, terleme, sığ nefes gibi stres tepkileri görüşü daraltır ve risk tercihini uçlara iter. Sayılarla tanımlı kuralları korumak için öznenin yorumunu dışlayan tasarım (otomasyon/ön taahhüt) şarttır.

5) Hesap genelindeki “güvenlik marjını” aşındıran eylemler ölümcüldür

Duygular yükseldikçe lot şişmesi, pozisyonda yığılma, korelasyon artışı görülür. Bu, eşzamanlı ters hareketlere dayanıksız bir portföy yaratır ve tek olayda ağır hasar verir.

Mini vakalar: tipik çöküş (3 adım)

1. Yükseliş kırılmasında FOMO: Piyasadan koşarak giriş → tepeden alım → ani dönüş → küçük zarar
2. Geri alma dürtüsü: Zayıf gerekçeli ters işlem → lot artışı → seri zarar
3. Zararı kesmeyi reddetme: “Dönene kadar bekleme” ile stop kaldırma → günün kârı silinir

Hepsinin nedeni yöntemin kalitesi değil, duygu kaynaklı sapmadır.

Özet noktalar

• Beklenti, yöntem dışında bozulur: Duygu → uygulama sapması → PF düşüşü → uzun vadede eksi.
• DD istisnayı meşrulaştırır: “Bu kez özel” sözünü durdurmak için fiziksel durdurucu gerekir.
• Sistematizasyon tek panzehirdir: IFD-OCO, otomatik lot, emir kilidi, zaman/etkinlik filtresi, uyum KPI’ları.

Bu yüzden, en iyi trader sadece “güçlü yöntem” değil, duygu coşsa bile davranışı değiştirmeyen sistem kurar. EA (otomatik alım satım), bu sistemi tutarlı kaliteyle işletmenin en kısa yoludur.

---

En iyi trader’lar disiplini korur

Disiplin = “hissetseniz bile davranışı değiştirmemek” için kurgudur. Üstün bir yöntemden çok, aynı adımları aynı kalitede tekrarlama tutarlılığı performansı belirler. Bu bölümde disiplini koda dökmek için taslak, protokol, KPI ve şablonlar veriyoruz.

Disiplinin 4’lü seti (Plan / Do / Guard / Review)

1. Plan (Önkoşulların sabitlenmesi):
   İşlem evreni (enstrüman, zaman dilimi, hariç dönemler) takvimle sabitlenir. Giriş/çıkış koşulları metin + formül ile standardize edilir; herkes aynı uygulamaya ulaşır.
   • Örnek: Setup = “Yakın tepe kırılımı + hacim artışı + yönsel HO eğimi > 0”, Exit = “İlk SL: yakın dip − x, TP: RR=2, trailing: ATR × 1,5”
   • Hariç dönem: Yüksek etkili veri (haber) ±30 dk işlem yok
2. Do (Eylemin otomasyonu):
   IFD-OCO veya EA ile emir otomasyonu; “manuel yapma”. Emirle eşzamanlı SL/TP gönder; lotu hesap × risk %ten otomatik hesapla.
3. Guard (Sapmayı algıla ve durdur):
   Günlük -2R / 3 seri kayıp / üst işlem sayısı dolunca yeni işlemleri durdur. Gün artıda lotu otomatik küçült (örn. -%20).
4. Review (Tekrarlanabilirlik denetimi):
   Haftalık olarak kural uyum oranları (Giriş/SL/TP), RR medyanı, PF, sapma sayısı görselleştirilip kaydedilir.

“Güçlü alışkanlıkları” taşıyan 5 ilke

• Küçük kaybet, büyük kazan: Risk/ödül oranıyla (RR) planla; zarar küçük, kâr büyük kalsın.
• Frekans değil kalite: Giriş sayısı KPI değildir; yalnızca iyi fırsatlar.
• Kazandığın gün çabuk bitir: Seri kazanç sonrası mutluluk yanlılığı zirve; erken ayrıl.
• İstisna üretme: Bir istisna yarının kuralı olur.
• Kayıt duyguyu da içerir: Sonuç (R/P&L) yanında duygu etiketleri (FOMO/İntikam vb.) ve sapma notları tutulur.

Katılım Kuralları (giriş/çıkış için standart)

Alan	Standart	Yasak
Giriş koşulları	Setup tamam + olumsuz koşul 0 + izinli zaman	“İçgüdü” ve sosyal medya söylentisi
Emir	Sonraki mum açılışı veya limit / piyasa emri sadece acilde	Hızlanmada kovalamacı piyasa (FOMO)
Çıkış	İlk SL sabit → TP veya trailing	SL kaldırma, averaj
Lot	Hesap × (%0,5–1,0) otomatik	Kazanç/kayıpla manuel artır-azalt
Etkinlik	Yüksek etkili veri ±30 dk yeni işlem yok	“Bu kez büyük oynama”

KPI Gösterge Paneli (Ölçülen korunur)

Gösterge	Tanım	Eşik
Uyum oranı (Giriş/SL/TP)	Kurala uygun icra payı	her biri %95+
RR medyanı	Erken kâr almayı yakalar	2,0+
Ort. zarar R’nin std. sapması	Stop kaldırma sinyali	Ne kadar düşük o kadar iyi
İşlemsiz gün oranı	Aşırı işlem kontrolü	Haftada ≥1 gün
Veri çevresinde yeni işlem 0 oranı	Yasak pencere uyumu	%100

Özet: Disiplin irade değil; Plan (önkoşul) → Do (otomasyon) → Guard (dış çerçeve durdurucu) → Review (sayısal geri bakış) düzenidir. EA (otomatik alım satım), bu akışı “hep aynı kaliteyle” çevirmenin en kısa yoludur. Hissetseniz de davranışı değiştirmeyecek bir çit kurun; performans onun üzerine inşa olsun.

İlgili yazı: Neden alım satım disiplini şart? Kuralları EA ile nasıl sistemleştirebiliriz

---

EA (otomatik alım satım) ile duyguyu dışarıda bırakıp disiplini korumak

Alım satımda davranışı kuraldan saptırmayacak bir mekanizma gerekir; EA ile otomasyon, disiplin açısından çok avantajlıdır. Ancak EA, avantajın (beklenti değerinin kaynağı) yerine geçmez. Avantajlı mantık × tutarlı icra = uzun vadeli sonuç.

EA ile yapılabilecekler

• Giriş, zarar kes ve kâr al’ı eşzamanlı, anında, aynı prosedürle uygular
• Otomatik lot hesaplama: Seri kazanç sonrası aşırı lotu, seri kayıp sonrası katlamayı engeller
• Ekonomik veride işlem yasağı / izinli zaman dilimlerini sistem uygular
• Günlük/haftalık azami kayıp, seri kayıp sınırları ile yeni emirleri mekanik olarak kilitler

EA, strateji üstünlüğünü test etmekte de avantaj sağlar

EA (otomatik alım satım), duyguyu bastırmanın ötesinde kuralların gerçekten avantajlı olup olmadığını sınamada da güçlüdür; çünkü “aynı koşulu, aynı prosedürle, tekrar tekrar” çalıştırabilir. Takdiri işlemlerde günün ruh hali kuralları bozar, test bulanıklaşır.

Ön kabul: Avantaj yoksa disiplinin anlamı yok

Duyguyu ne kadar kontrol etseniz de yöntemin beklenti değeri yoksa kazanamazsınız. Takdiri işlemin çöküş nedeni çoğu zaman “belirsiz kural”, “yetersiz test”, “olasılıklarla doğrulamama”dır. EA bu zayıflığı kapatır ve sayısal doğrulama sağlar.

Testin temeli: Backtest ve forward test

• Backtest: Geçmiş veride kuralın nasıl işlem yaptığını görürsünüz. Süreyi uzun tutup trend/bant gibi farklı rejimleri kapsamak gerekir.
• Forward test: Backtest’te kullanılmayan dönem (OOS) ya da küçük gerçek/demo hesapta gerçekleşme ve maliyetlerle sınanır.

Yaygın tuzaklar (EA olsa da tedbiri bırakmayın)

• Aşırı uyarlama (curve-fit): Geçmişin tesadüfi desenlerine fazla uyan sistem gelecekte çöker. Parametreler az ve basit olsun.
• Maliyet varsayımı zayıf: Spread, komisyon, slippage ve gecikme gerçekçi değilse kâr faktörü (Profit Factor, PF) ve risk/ödül (RR) gerçek uygulamada bozulur.
• Sahtekâr EA satın alımı: Backtest/ kısa forward’ı parlatmak kolaydır. Aşırı düzgün eğri, anormal yüksek PF varsa temkinli olun. Birçok EA’da grid/martingale gibi tehlikeli yapılar gizlenebilir; satın alımda aşırı dikkat gerekir.

Bakılacak göstergeler (basit liste)

• PF (kâr faktörü, Profit Factor, PF) ve RR (risk/ödül): Küçük kâr–büyük zarar tuzağı var mı?
• Maksimum drawdown ve toparlanma süresi: Düşüşün derinliği ve geri dönüş süresi.
• Seri kayıp ve durgun dönem: Psikolojiye dayanılabilir mi (işletilebilirlik)?
• Örneklem sayısı: İşlem azsa sonuç şansa bağlı kalır.

EA hem duyguyu dışarıda bırakan bir cihaz, hem de avantajı sayıyla doğrulayan test tezgâhıdır. Aynı prosedürü, aynı koşullarda, defalarca döndürebilmek en büyük güçtür. Kuralları sabitleyin, gerçekçi maliyet ekleyin, backtest → OOS → forward sırasıyla teyit edin; böylece yöntemin “tesadüf” olup olmadığını soğukkanlıca tartın.

Kurulum öncesi kontrol listesi (asgari)

• Avantaj (PF, RR, DD) backtest + forward ile doğrulandı mı?
• Aşırı uyarlamaya (sadece geçmişe uyan, gelecekte işlemeyen kurgu) düşülmedi mi?
• İşlem maliyetleri gerçek hesaba uygun biçimde teste yansıtıldı mı?
• Grid/averaj–martingale gibi tehlikeli yapılar yok mu?
• Aşırı scalping gibi gerçek hesapta zor tekrarlanır bir tarz mı?
• Satın alma durumunda, işlem geçmişinden yaklaşımı analiz edip sistemi anladınız mı?

İlgili yazı: EA nedir? FX otomatik alım satımın çalışma mantığı ve seçim rehberi | EA Tam Kılavuz

---

SSS

S. Duyguları tamamen yok etmenin yolu var mı?

C. Duygular yok olmaz; davranışı sabitleriz. IFD-OCO ile emir/kâr al/zarar kes’i birlikte gönderir; seri kayıp ve günlük kayıp eşiklerinde yeni emirleri otomatik kilitleriz.

S. EA kullanınca yeni başlayan da kazanır mı?

C. EA disiplini korumada etkilidir ama avantajın ikamesi değildir. Avantajlı mantık + uygun risk yönetimiyle birlikte kullanın.

S. Günlük azami kayıp ve seri kayıp limiti ne olmalı?

C. Tipik değerler günlük -2R ve 3 seri kayıptır. Sistemin volatilitesine ve elde tutma süresine göre ayarlayıp KPI’larla (PF, ort. R, uyum) doğrulayın.

S. Günlük tutanağa (journal) neler yazmalı?

C. Sonuç (R/P&L) yanında duygu etiketleri (FOMO/İntikam/Onaylama vb.), sapma var mı ve tekrarını önleme notunu bir satır ekleyin.

S. Veri açıklamalarında nasıl davranmalı?

C. Yüksek etkili veri çevresinde yeni işlem yok kuraldır. Pozisyon varken yarı kâr al ya da tamamen çık; EA’ya yasak penceresini kodlayın.

S. Takdiri işlem ile EA’yı nasıl paylaştırmalı?

C. EA icra tutarlılığını (giriş, SL/TP, lot) üstlenir; takdir ise işletimi durdurma (beklenmedik olay, korelasyon çöküşü) kararına odaklanır.